“Een spatader ben je liever kwijt dan rijk”
Vermoeide benen, krampen, jeuk of bloedingen. Het zijn mogelijke klachten bij spataders. Maar wat doe je eraan en hoe kan je ze behandelen? Wij vroegen het aan drie vaatchirurgen van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen: dokters Caroline Toelen, Lore Fias en Sophie Delalieux.
Wat zijn spataders?
Dr. Caroline Toelen: “Het menselijk lichaam telt twee soorten bloedvaten: slagaders die het bloed vanuit het hart pompen naar de rest van het lichaam en aders die het bloed terug vervoeren naar het hart. Het zijn de aders die, als ze niet goed meer functioneren, spataders worden. Aders hebben eenrichtingsklepjes. Als die klepjes niet goed meer werken, wordt de terugkeer van bloed naar het hart gehinderd. Ter hoogte van de benen werkt ook de zwaartekracht de terugkeer van het bloed naar het hart tegen. De aders van de benen zetten uit en de spataders worden zichtbaar.”
Dr. Lore Fias: “Iedereen kent wel de kronkelige takken van spataders. Maar het kan ook zijn dat je spataders hebt zonder dat je ze met het blote oog ziet.”
Welke klachten hebben mensen met spataders?
Dr. Toelen: “Een zwaar gevoel in de benen, vermoeidheid, het gevoel ’alsof er beestjes in de benen kruipen’ of rusteloze benen zijn vaak gehoorde klachten. Vochtophoping in de weefsels of oedeem is een andere. Doordat de druk in de aders te hoog wordt, treedt er vocht uit de aders in de omliggende weefsels. Dat zien we vooral ter hoogte van de voeten, enkels en onderbenen.”
Dr. Sophie Delalieux: “En jeuk. Mensen die aders hebben waarvan de klepjes stuk zijn, hebben te veel afvalbloed in hun benen. Het ijzerpigment vanuit het bloed kan neerslaan in de huid. Dat kan jeuken. Wanneer mensen krabben, geeft dat – vooral bij oudere personen met een droge en dunnere huid – open wonden. Daarnaast gaat de kwaliteit van de huid achteruit door het teveel aan afvalbloed. De slechte afvoer van melkzuur uit de spieren geeft (nachtelijke) krampen in de benen. Het is belangrijk om te luisteren naar de klachten van de mensen, zeker omdat je de spataders niet altijd ziet. Bij onderzoek van een patiënt kan een echografie bijvoorbeeld wijzen op een ader met kapotte kleppen onder de huid. Soms zie je een bruine verkleuring van de enkel of wit littekenweefsel, maar is de spatader zelf niet zichtbaar.”
Luisteren naar de klachten van de mensen is van belang, zeker omdat je spataders niet altijd ziet
Bij wie komen spataders vaker voor?
Dr. Delalieux: “De kwaliteit van de klepjes is vaak familiaal bepaald. Het wordt regelmatig, maar zeker niet altijd, uitgelokt door een extra factor: een zwangerschap, warmte, een job waarbij je lang rechtstaat – bijvoorbeeld bakker of cafébaas – of waarbij je net weinig beweegt.”
Dr. Toelen: “We merken dat het vaker bij vrouwen dan bij mannen voorkomt. Vrouwen zijn misschien geneigd sneller hulp te zoeken bij klachten en zitten ook meer verveeld met het esthetische. Mannen komen vaak pas langs wanneer ze al gigantische spataders hebben met huidafwijkingen. Obesitas kan een extra risicofactor zijn om spataders te krijgen omdat bij zwaarlijvigheid de terugkeer van het bloed naar het hart wordt tegengewerkt. Bij een zwangerschap zie je hetzelfde, maar daar is dat natuurlijk tijdelijk.”
Wat kan je doen tegen spataders?
Dr. Fias: “Bewegen! Je spieren, vooral de kuit- en voetspieren, werken als een pomp. Wanneer we stilstaan, werkt de pompfunctie niet. Maar als we bewegen, vooral wandelen is goed, dan trekken de kuit- en voetspieren vanzelf samen en wordt het bloed naar boven gepompt. Zowel voor mensen met gezonde aders als voor mensen met spataders is wandelen een goede oefening.”
Dr. Toelen: “Afwisseling is ideaal: voldoende bewegen, maar ook af en toe neerzitten met je benen omhoog. Als je te veel wandelt of continu in beweging bent, zoals mensen in de horeca, zien we soms gelijkaardige klachten. Je moet een evenwicht vinden.”
Wanneer moet je hulp zoeken?
Dr. Fias: “Bij klachten raadpleeg je best een arts. Dat wil daarom niet per se zeggen dat we de spataders meteen moeten behandelen. Een conservatieve aanpak kan genoeg zijn. We adviseren dan om voldoende te wandelen, de benen te laten rusten in hoogstand, veel water te drinken en eventueel een compressiekous te dragen. Soms volstaat dat en verdwijnen de klachten al grotendeels of volledig."
Dr. Delalieux: “In andere gevallen kan een behandeling wel een wereld van verschil maken. Mensen die ’s nachts wakker schieten door krampen in de benen, kunnen na een behandeling plots doorslapen omdat de krampen zijn verdwenen of op zijn minst zijn verminderd."
Dr. Fias: "Hetzelfde geldt bij patiënten met enorme jeuk of eczema. Spataders maken de huid dunner. Wanneer je je dan stoot, kan een spatader bloeden en dat kan inderdaad heel spectaculair zijn voor de patiënt. Het is dan ook normaal dat mensen – en vooral oudere personen die alleen wonen – schrikken van de bloeding. Een behandeling aan de spataders kan er bij hen voor zorgen dat de angst om zich te stoten wegvalt.”
Vragen mensen ook naar een behandeling om esthetische redenen?
Dr. Toelen: “Het gebeurt dat mensen langskomen zonder klachten en zich enkel storen aan het esthetische. Sowieso onderzoeken wij de patiënt altijd met behulp van een echografie om te kijken of er onderliggend problemen zijn. Zijn er onderliggend spataders, maar heeft de patiënt geen klachten? Dan kan je misschien best afwachten en de situatie verder opvolgen. Enkel het zichtbare behandelen en de onderliggende spataders onbehandeld laten, heeft geen zin: de oppervlakkige, zichtbare adertjes zullen onvoldoende verdwijnen of snel terugkeren.”
Drink voldoende water, zeker in de zomer bij warm weer
Wat zijn de gevolgen van spataders?
Dr. Toelen: “De gevaarlijkste complicatie is een trombose. Mensen met uitgebreide spataders zijn gevoeliger voor klontervorming. Vooral wanneer er nog een risicofactor bijkomt, bijvoorbeeld een vliegreis, een lange auto(bus)rit of verminderde mobiliteit. Of in de zomer wanneer mensen te weinig water drinken, meer zweten en hierdoor wat uitdrogen, kan je een trombose krijgen. Een trombose is een klonter in een diepe ader. Zonder behandeling kan die lokaal problemen geven, zoals pijn en zwelling, maar een stukje van die klonter kan ook loskomen en zo leiden tot bijvoorbeeld een longembolie. Ook wonden die slecht genezen kunnen een lastig gevolg zijn van spataders.”
Dr. Fias: “In de zomer is ook het risico op flebitis groter door dehydratatie bij warm weer. Flebitis is een ontsteking van een oppervlakkige ader met klontervorming. Dat komt meer voor bij spataders dan bij normale, gezonde aders. Daarom is het bij oudere personen belangrijk dat ze voldoende water drinken en in beweging blijven.”
Waar kunnen mensen terecht met hun klachten?
Dr. Delalieux: “De meeste huisartsen kennen het probleem goed en verwijzen door wanneer dat nodig is. Anderen verkiezen compressietherapie, bijvoorbeeld met een steunkous. Dat kan goed zijn, maar soms werkt het net omgekeerd. Bij mensen die slagaderlijden hebben, is een steunkous af te raden. Je beslist dus best niet op eigen houtje om een steunkous te dragen maar raadpleegt een arts of specialist die je aders onderzoekt. ”
Dr. Toelen, dr. Fias en dr. Delalieux zijn alle drie werkzaam als vaatchirurg in UZA en hebben privépraktijken respectievelijk in Schoten, Lint en Wilrijk, en Kalmthout.